w w w . a h l e b a i t p e d i a .com
دانشنامه اهل بیت
حدیث

کارگاه پژوهشی «سیر تکوین و تطور صحابه نگاری» بر محوریت تعاریف و مبانی، ساختارها و مکاتب صحابه نگاری به همت گروه تاریخ مجتمع امام خمینی (ره) با ارائه حجه الاسلام و المسلمین هدایت پناه و دبیری استاد حسین قاضی خانی در تاریخ 14/11/1395 در سالن شهید عارف الحسینی این مجتمع با حضور جمعی از طلاب و محققین علوم اسلامی برگزار شد.


در این جلسه حجه الاسلام و المسلمین هدایت پناه در سخنان مقدمه ای خویش به این نکته اشاره داشتند که مباحث این کارگاه حاصل مطالعات حدود یک دهه ای ایشان در محور صحابه نگاری است که طبق تحقیقات ایشان تا کنون در جای خاصی این نوع مباحث مورد بررسی و کنکاش قرار نگرفته است و می طلبد جلسات مختلفی به این نوع مباحث اختصاص یابد. ایشان متذکر شدند صحابه نگاری به عنوان یک نوع نگارش آثار از دیرباز مطرح بوده است و به نظر ایشان با نگارش کتاب الاصابه فی تمییز الصحابه بحث صحابه نگاری بسته شده است زیرا آثار بعدی در محتوا و روش چیزی به صحابه نگاری نیفزودند. ایشان افزودند از آنجا که محور بودن صحابه نگاری در مطالعات و پژوهش، امری قرین به سابقه نیست لذا برخی عناوین مطرح شده از سوی ایشان برای نخستین بار است که مطرح می شود و امید است این جلسات به تکمیل شدن مباحث نیز کمک نماید. ایشان گفتند این مباحث امور مقدمه ای و پیش نیاز جهت ورود به مبحث صحابه نگاری است و امید است در آینده نیز بتوان جلسات دیگری در این زمینه برقرار کرد.


عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بخش اول کارگاه را به تعاریف و مبانی اختصاص دادند. تعریف صحابه و صحابه نگاری، راههای اثبات صحابی بودن، زمینه های صحابه نگاری و گونه شناسی صحابه نگاری محورهای این بخش بودند. ایشان در مورد تعریف و ملاک صحابی بودن بیان داشتند که تعریف و ملاک واحدی در صحابی بودن نزد صحابه نگاران اهل سنت دیده نمی شود در حالی که برخی دیدن پیامبر(ص) را ملاک می دانند برخی دیگر بر مصاحبت را نیز شرط دانسته اند. در مصاحبت نیز عده ای بر طول زمان آن نیز نظر داشته اند در حالی که برخی این شرط را نپذیرفته اند. در مساله راههای اثبات صحابی بودن طرقی چون تواتر، شهرت، شهادت صحابه و شهادت تابعین مطرح است. نکته مورد توجه در این مباحث آن است که بیشتر توجه اهل سنت به صحابه نگاری بحث محوری اندیشه عدالت صحابه بوده است.


ایشان در بخش دوم کارگاه که بر محوریت آشنایی با صحابه نگاران استوار بود بیان داشتند زمینه های مختلفی از جمله توجه به تاریخ و امور سیاسی و فرهنگی جامعه باعث نگارش این نوع آثار بوده است زیرا صحابه یاران و اطرافیان رسول خدا(ص) بوده اند که در حوادث اسلام نقش آفرین بوده اند. استاد هدایت پناه در ادامه افزودند تسمیه نگاری اولین قدم در صحابه نگاری است که در این مساله شیعیان پیش قدم بوده اند و این نوع نگارش در میان شیعیان نخستین نمونه های فراوانی دارد. اولین تسمیه نگاری را عبیدالله بن ابی رافع کاتب امیرالمومنین به نگارش درآورده است. ایشان با معرفی آثار مفقود و موجود شیعیان و اهل سنت تلاش داشتند تا نمایی از سیر پیدایش و تطور این نوع آثار را در نظر حاضران ترسیم نمایند.


بخش سوم این کارگاه به معرفی مکاتب صحابه نگاری اختصاص داشت. در این بخش حجه الاسلام هدایت پناه با تقسیم مکاتب صحابه نگاری به در بخش ساختاری و محتوای به توضیح ویژگی های مکاتب همت گماشتند. ایشان در سخن از مکاتب ساختاری صحابه نگاری بیان داشتند که در این زمینه دو رویکرد مشاهده می شود. صحابه نگاری حدیثی که در آن تنها به ذکر صحابی بودن افراد و بیان احادیثی که صحابه راوی آن بوده اند توجه می شود و از هر نوع ورود به مباحث اختلافی تلاش می شود خودداری شود. در نوع دیگر که صحابه نگاری شرح حال نویسی است نویسنده به نگارش شرح حال صحابه نیز توجه می کند و فقط خود را به اثبات راوی بودن و ذکر روایت از اصحاب مقید نمی کند. در این نوع نگارش نویسنده به بیان حوادثی که صحابی در آن نقش آفرین بوده است توجه دارد البته این به آن معنا نیست که نویسنده تمام خط قرمز ها را درنوردد و بی پروا به شرح وقایع زندگانی اصحاب بپردازد بلکه او نیز خود را ملزم به حفظ اندیشه ی عدالت صحابه می نماید. استاد هدایت در بخش محتوایی این مکاتب آن ها را به مکتب متکلمان و مکتب مورخان تقسیم کرده و بیان داشتند در صحابه نگاری کلامی محور مباحث حفظ جایگاه صحابه است و مطالب موجود بیشتر پیرامون نقل روایات صحابه می باشد و نویسنده تلاش می کنند به نوعی جایگاه صحابه را در نگارش مطالب حفظ کند در حالی که در مکتب مورخان تاریخ زندگی صحابه محور اصلی است و اموری در آن مطرح می شود که در نگاه متکلمان به هیچ روی صلاحیت مطرح شدن ندارند.


شایان ذکر است در پایان هر بخش از مباحث کارگاه حاضران سوالات خود را مطرح ساخته و استاد هدایت پناه به پاسخ گویی بدانها می پرداختند.

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید