چکیده:
علمآموزی و فراگیری دانش یکی از مناسبات انسانی است که نقش مهمی در سعادت آدمی دارد و میتواند از منظر اخلاقی محل توجه واقع شود. در فرآیند علمآموزی افعالی از انسان صادر میشود که میتوان در باب حسن و قبح یا درستی و نادرستی آنها سخن گفت. عالمان اخلاق و فلاسفه مسلمان و غیرمسلمان هر کدام دیدگاههای مختلفی در باب ملاک حسن و قبح و تشخیص نیک از بد ارائه کردهاند؛ ملاکهایی همچون سود و منفعت، لذت، وظیفه و تکلیف و فضیلت. از دیدگاه اسلام، آنچه یکی از اصلیترین معیارهای اخلاقی بودن افعال و رفتار انسان را شکل میدهد نیت و انگیزه انسان است. نیت و انگیزه باید با فطرت و عقل همسو باشد؛ چراکه عقل انسان میتواند حسن و قبح را تشخیص دهد و دین و شرع نیز راه را برای شناخت عقل روشن کرده، یافتههای صحیح و درست آن را تأیید میکند. اخلاقی بودن، همه شئون و مناسبات انسانی را شامل میشود و پهنه اخلاق به وسعت وجود انسان، گسترش مییابد. علمآموزی و فراگیری دانش نیز میتواند از منظر اخلاقی بررسی شود. در این رساله میکوشیم معیارها و اصولی را که در اخلاقی شدن فرآیند دانشاندوزی نقش دارند از خلال سخنان گهربار اهلبیت (ع) واکاوی کنیم. البته تأکید این پژوهش بر سه ویژگی زهد عالمانه، تواضع و ترویج علم است. بدین منظور پس از تبیین مفاهیم و طرح مقدمات، اخلاق دانشوری را تعریف میکنیم و در کنار آن به بایدها و نبایدهای اخلاقی عالمان و متعلمان میپردازیم. زهد عالمانه، تواضع عالمانه و نشر علم سه مؤلفه اساسی در شکل گرفتن زندگی عالمانه و اخلاق دانشوری است.