چکیده:

 مقاتل امامان معصوم (ع) پس از شهادت آنان توسط مورخان و نیز دلباختگان و ارادتمندان ایشان تدوین شده که از جمله ایشان می‌توان اصبع بن نباته‌ی مجاشعی، جابر بن یزید جعفی، ابومخنف، احمد بن عیسی جلودی و ابن ابی الدنیا را نام برد، این افراد به تدوین و نگارش مقتل امام علی (ع) و امام حسن (ع) و امام حسین (ع) همت گماشته‌اند امام چه سود که از این مقاتل کمتر اثری به‌جامانده است و دلیل آن بیشتر به عوامل سیاسی و فضای حکم در آن جامعه برمی‌گردد چراکه ننگ و رسوایی شهادت امامان دامن‌گیر این حکومت‌ها و خلفای آن شده است که امویان و عباسیان عاملان این فجایع بودند. امام از نیمه دوم قرن سوم تحرکات ضد عباسی به آن حد رسیده بود که افرادی چون مدائنی، محمد بن علی بن حمزه علوی و ابوالفرج اصفهانی بتوانند کتاب‌هایی چون مقاتل الطالبین را تألیف کنند. امامان معصوم نسبت به واقعه‌ی شهادت خود آگاهی داشته و این به‌وضوح از سخنان ایشان در مورد قاتلانشان قبل از شهادت معلوم است. علی (ع) از صدر اسلام تا شهادتش در برابر معاندان و مخالفان ایستاد و از رسول خدا (ص) و دین الهی حمایت کرد این حمایت‌ها سبب ایجاد کینه‌ها و کدورت‌ها نسبت به آن حضرت شد تا اینکه خوارج پس از نهروان تصمیم به حمله پوشیده و غافلگیرانه بر آن حضرت گرفتند و ایشان را به شهادت رساندند. در زمان خلافت امام حسن مجتبی (ع) معاویه در برابر آن حضرت قرار گرفت و با انواع حیله‌ها و نیرنگ‌ها یاران آن حضرت را از ایشان دور کرد تا جایی که آن حضرت مجبور به صلح شد گویند معاویه به توصیه مغیره بن شعبه تصمیم به جانشینی یزید گرفت و چون در مفاد صلح‌نامه شرط کرده بود که پس از مرگش خلافت از آن امام حسن (ع) باشد و بنا به روایتی و مبنای شورا قرار گیرد. به دلیل اینکه وجود امام حسن (ع) و نیز سعد بن ابی وقاص مانع اجرای خواسته‌ی او بود تصمیم گرفت تا هر دو را از میان بردارد شهادت امام حسن (ع) در 28 صفر سال 50 هجری در سن 48 سالگی به وقوع پیوست و واسطه این عمل شنیع جعده همسر آن حضرت بود. پس از شهادت امام حسن (ع)، حسین (ع) به خاطر شروط برادرش تا مرگ معاویه یعنی رجب سال 60 هجری سکوت کرد و چون یزید قدرت را به دست گرفت حسین (ع) حاضر به بیعت با او نشد و دو روز مانده از رجب همان سال از مدینه به‌سوی مکه حرکت نمود و پس از اقامت چهار ماه و پنج روزه به درخواست کوفیان که امامی ندارند روانه سرزمین عراق شد که به‌اجبار در دوم محرم سال 61 هجری به‌فرمان عبیدالله بن زیاد در سرزمین کربلا فرود آمد و آن حضرت به همراه 72 یار بی‌نظیرش در برابر سپاه چند هزار نفری شام در یک نبرد نابرابر به شهادت رسیدند. تفاوت‌ها در مقاتل شیعه و اهل سنت گاهی برخاسته از دیدگاه‌های مذهبی و فکری حاکم بر آن جوامع و گاهی برخاسته از شرایط ویژه و فشارهای سیاسی به دلیل همزمانی مؤلفان این آثار با حاکمانی است که بیان وقایع به‌صورت شفاف موقعیت آنان را در معرض خطر قرار می‌داده است؛ بنابراین شاید دینوری در اخبار الطوال مجبور است که بگوید در مدت زندگی معاویه هیچ‌گونه بدی یا کار ناپسندی از او نسبت به امام حسن (ع) و امام حسین (ع) سر نزد و او هیچ‌یک از اموری را که شرط کرده بود از ایشان دریغ نداشت و در نیکی کردن به ایشان تغییر روش نداد و نیز مورخی است که در مورد مسمومیت امام حسن (ع) به دست معاویه سکوت کرده است. باید گفت که شیفتگی شیعه نسبت به امامان معصوم (ع) در نگارش آثار آن‌ها در زمینه مقتل تأثیر گذاشته و باعث شده که گاهی به خاطر عشق و مفتون بودن نسبت به امامان و همدردی کردن با پیروانشان برخی وقایع را فراتر از حد انتظار ترسیم کنند از سوی دیگر اهل سنت چون امامان را معصوم و واجب الاطاعه نمی‌دانند گاهی برخی از اقدامات را به ایشان نسبت می‌دهند که از دیدگاه شیعه پذیرفتنی نیست. البته اکثریت قریب به‌اتفاق اهل سنت مانند شیعه، معاویه را در توطئه قتل امام حسن (ع) مقصر می‌دادند و انگیزه او ر قتل امام حسن (ع) را واگذاری حکومت به پسرش یزید می‌دادند، همچنین ایشان یزید را به خاطر قتل حسین (ع) سرزنش می‌کنند و عده‌ای او را فاسق و عده‌ای او را کافر می‌پندارند. در پایان نکته قابل ذکر این است که اختلافات در مقاتل شیعه و اهل سنت در همه موارد تفکیک شده نیست، در بسیاری از زمینه‌ها اتفاق نظر و در برخی موارد به‌صورت قطعی اختلاف دیدگاه و جود دارد و نیز ممکن است عده‌ای از مقتل نویسان شیعه و اهل سنت به‌اتفاق یک نظر واحد و عده‌ای دیگر از هر دو فرقه نظر مخالف آنان را داشته باشند.

 کلیدواژه‌ها:امام حسن (ع)، امام علی (ع)، امام حسین (ع)، اهل سنت، شیعه، مقاتل، مقتل.

نوشتن دیدگاه